Tekst: Judith Schotanus
Bij veel mensen is de Rivierenbuurt vooral bekend van de Geleenstraat. Onterecht, want de buurt heeft veel potentie met sfeervolle grachten en historische bebouwing. Vooral de ligging is ideaal, met de binnenstad van Den Haag en twee intercity stations op loopafstand. De laatste jaren is er veel veranderd in de volkswijk en er staan nog veel ontwikkelingen op stapel. Het Schenkviaduct zal vroeg of laat worden aangepakt en de ‘Nieuwe Economie’ moet er een plek krijgen. Waarom passen deze nieuwe ontwikkelingen bij het bestaande karakter van de Rivierenbuurt?
De Rivierenbuurt is van oudsher een echte volkswijk met veel bedrijvigheid. De wijk op het drassige veen is grotendeels ontwikkeld in de 19e eeuw. Arbeiders die tijdens de Industriële Revolutie naar de stad trokken, woonden in exploitatiehofjes. De woningen waren klein, hadden nauwelijks sanitair of riolering, waren niet geventileerd en tot overmaat van ramp stonden sommige woningen met enige regelmaat onder water. In de buurt was veel bedrijvigheid rond de havens en er stonden in de 19e eeuw veel fabrieken, waaronder de grote metaalpletterij Enthoven. Een volkswijk waar gewoond en gewerkt werd.
De fabrieken sloten, de kleine huizen in de hofjes werden afgebroken en vervangen door iets betere woningen. Het eerste grote woningbouwplan werd in 1880 gebouwd: de Maasstraatjes. In het begin van de 20e eeuw volgden meer woningen, bedoeld voor middenstanders en arbeiders. Een echte woonwijk werd het toen echter niet. Op de begane grond vestigden zich veel bedrijven. Daarboven werd gewoond.
Van Krachtwijk naar Prachtwijk
In 2007 werd de Rivierenbuurt door toenmalig minister Vogelaar aangewezen als een van de 40 Nederlandse Krachtwijken. De buurt was verloederd en het gevoel van onveiligheid was groot door de overlast van drugs en prostitutie. De vernieuwing van de wijk was echter daarvoor al in gang gezet. In 2002 werd door INBO de al jaren leegstaande Oude Ambachtsschool getransformeerd tot woongebouw met op het binnenterrein woningen op een parkeervoorziening. Het karakteristieke gebouw in Neo-renaissance stijl werd vervolgens betrokken door meer draagkrachtige bewoners.
Het Haegsch Hof
Woningcorporatie Haag Wonen maakte samen met projectontwikkelaar Blauwhoed en de gemeente Den Haag een plan voor de verbetering van de Rivierenbuurt. Het Haegsch Hof was het eerste deelplan dat werd opgeleverd in 2007. Het was ontworpen door Krier en Kohl Architekten en Rijnboutt (openbare ruimte). Het voormalig terrein van de Staatsdrukkerij (Sdu) – die naar de Binckhorst verhuisde – kreeg een volledig nieuwe invulling. De duurdere en grondgebonden woningen trokken een nieuw publiek van buiten de wijk, stellen en gezinnen die graag in de stad willen blijven wonen. Ook zijn er diverse woon-werkunits gebouwd.
De bewoners van de Rivierenbuurt werden ook bij de vernieuwing van de volkswijk betrokken. Een grote groep bewoners woont er al jaren – soms al de 6e generatie in dezelfde straat – en wil er nooit meer weg. Zij vormen een gemeenschap die samen feesten organiseert en voor elkaar zorgt. ‘De mantelzorg is uitgevonden in de Rivierenbuurt’ zegt een bewoonster. Toen de woningen aan de Maasstraatjes werden gesloopt kregen bewoners de kans terug te keren in de nieuwe woningen van Haag Wonen. Bijzonder is dat de bewoners intensief werden betrokken bij het planproces. Zij kozen met meerderheid van stemmen voor het plan van Marlies Rohmer architecten en zijn erg tevreden over de samenwerking en het plan. In het plan komt het laanidee van de oorspronkelijke Maasstraatjes terug. De kinderen kunnen in de autovrije straatjes spelen en er is ook contact met nieuwe buren die niet uit de wijk komen.
Een groot deel van de verloedering in de wijk werd veroorzaakt door slecht onderhouden en leegstaande horeca en bedrijfsruimten op de begane grond. Haag Wonen heeft inmiddels een aantal van deze bedrijfsruimten, zoals Elmus Drankenhandel aan de Weteringkade getransformeerd naar woningen. Meer panden volgen nog. En aan de Uilebomen zijn bijzondere huurwoningen voor eenpersoonshuishoudens van de Architekten Kombinatie in aanbouw. Deze relatief kleine ingrepen hebben een grote impact op de sfeer.
O3, het nieuwe sociale hart van de Rivierenbuurt
Haag Wonen heeft zich hard gemaakt voor de bouw van een nieuwe school. Vanuit de oude Van Nassauschool aan de Gouwestraat konden de kinderen de prostituees van de Geleenstraat zien. Niet echt een plek waar de gewenste nieuwe wijkbewoners hun kinderen naar toe zouden willen sturen. In 2015 verhuisde de Van Nassauschool samen met een aantal wijkvoorzieningen naar Brede Buurtschool Plus O3, ontworpen door atelier PRO. De voorzieningen zijn divers en gericht op de omgeving. Op de begane grond is een grote zaal, een zaal met een dojo die ook als speellokaal gebruikt kan worden en een gemeenschappelijke keuken. Er is veel aandacht voor beweging en sociaal contact. Iedereen kan er in zijn vrije tijd sporten, ouderen kunnen gebruik maken van voorzieningen en hier eten.
Brede Buurtschool Plus O3
Aan het Deltaplantsoen is in 2014 de eerste Krajicek Playground van de Toekomst ‘Into the Wild’ geopend. Het ontwerp van DMAU en OpenFabric bevat een skatebaan en veel natuurlijke elementen. Zo is er een ‘stukje wildernis’ in de stedelijke omgeving gemaakt waar kinderen en jongeren worden uitgedaagd meer te bewegen. Het bijzondere plantsoen wordt ook door de school als speelplein gebruikt.
Toekomst: Het Central Innovation District
De herontwikkeling van de voormalige ministeries van Binnenlands Zaken en Koninkrijksrelaties en Justitie (project Wijnhavenkwartier) net buiten de Rivierenbuurt zal een positief effect op de wijk hebben. Tussen de twee kantoortorens is een nieuwe straat gemaakt, de Turfhaven. Deze straat, die binnenkort open gaat, ligt in het verlengde van de Nieuwe Haven en verbindt de Rivierenbuurt beter met het centrum van Den Haag. Zo wordt de monumentale oude as uit het stedenbouwkundig plan van Berlage tussen het voormalige kantoor van den Postcheque en Girodienst (nu New World Campus) en het Stadhuis hersteld.
Meer veranderingen in de wijk zullen nog volgen. In de gemeenteraad is onlangs het Gebiedsperspectief Rivierenbuurt behandeld, naar aanleiding van de (vermeende) onderhoudsproblemen van het Schenkviaduct. Het gebiedsperspectief kan leiden tot verschillende scenario’s waarin wonen en werken een plek krijgen. De aansluiting van de Schenkverbinding op de Centrumring is een ingreep die het niveau van de wijk overstijgt, maar de Rivierenbuurt kan wel meeprofiteren. Het Schenkviaduct is de bewoners immers een doorn in het oog. De ruimten onder deze barrière in de wijk zijn niet prettig en slecht voor de sociale veiligheid.
De gemeente Den Haag bekijkt of de gebieden tussen Station Hollands Spoor, Station Den Haag Centraal en Station Laan van NOI bestempeld kunnen worden tot Central Innovation District. Den Haag wil graag aansluiting vinden bij de nieuwe economie om de werkgelegenheid te stimuleren. Een van de geschikte plekken waar innovatieve bedrijven en startups zich kunnen vestigen is de zone langs de Weteringkade en de Lekstraat. Een eerste aanzet is gegeven met de transformatie van het gebouw van de Postcheque en Girodienst. Hierin is nu de New World Campus gehuisvest. De campus is naar eigen zeggen de ‘plek waar baanbrekende oplossingen worden gevonden voor mondiale vraagstukken op het gebied van internationale duurzame ontwikkeling.’
Het is moeilijk te voorspellen wat de impact van een nieuw Innovation District is op de sfeer in de Rivierenbuurt. Op het eerste gezicht lijken de innovatieve bedrijven en ondernemers de bewoners van de volksbuurt niet veel te kunnen bieden. Zij hebben veelal niet de benodigde kennis en kunde. De komst van nieuwe bedrijven past wel goed bij het bestaande karakter van de wijk waarvan bedrijvigheid een belangrijk kenmerk is. En wellicht is het een oplossing voor de nog overgebleven leegstaande bedrijfsruimten. Als alle bedrijfsruimten worden omgebouwd naar woningen, verdwijnt evengoed de sfeer uit de wijk.
Doordat er niet grootschalig is gesloopt en met de redelijk geleidelijke en integrale aanpak lijkt het te lukken de vergeten Rivierenbuurt weer meer leven in te blazen. Zo blijft de buurt ook aantrekkelijk voor de mensen die er al jaren wonen. Het is een van de weinige Krachtwijken die hard op weg is echt een Prachtwijk te worden. De van oudsher bestaande combinatie van wonen en werken en de centrale ligging bieden veel aanknopingspinten voor de toekomst. Gezien de historie passen de huidige ontwikkelingen bij de wijk. Met de komst van nieuwe innovatieve bedrijven kan de Rivierenbuurt uitgroeien tot een mooi hoog stedelijk woonmilieu met de sociale cohesie van een volksbuurt.
Tijdens de Dag van de Architectuur Den Haag op 4 juni 2016 staat de Rivierenbuurt in de schijnwerpers. Het programma staat op de website www.dvda-denhaag.nl
Recente reacties