Tekst: Botine Koopmans.
De Haagse architectuur en stedenbouw uit de periode 1965-1995 is verrassend divers. De afgelopen twee jaar heeft de afdeling Monumentenzorg & Welstand van de gemeente Den Haag een uitgebreide inventarisatie laten maken. Voorafgegaan door het MIP (Monumenten Inventarisatie Project 1850-1940) en de Wederopbouw (1940-1965) is deze periode de volgende in de rij die de aandacht krijgt. Ze heeft de pakkende naam Post 65 gekregen.
De inventarisatie is verricht door de adviseurs erfgoed Judith van Hoogdalem en Botine Koopmans. Zij werden bijgestaan door een klankbordgroep die bestond uit de architecten Rainer Bullhorst, Diedrick de Vilder en Laurens Vis, en de secretaris van de Welstandscommissie Sander van der Ven.
Het grijze beton, de witte hekjes en de blauwe glazen trappenhuizen zijn typerend voor de jaren tachtig en maken het hotel tot een karakteristiek voorbeeld van Post 65 architectuur. Het bevindt zich op de rand van het Scheveningse badleven en markeert op majestueuze wijze de overgang naar de duinen richting Wassenaar.
Foto: Teo Krijgsman
Nog geen waardering voor de Post 65 architectuur
Veel waardering ondervindt de architectuur uit deze tijd in ieder geval nog niet. De weekkrant Den Haag Centraal vraagt in haar rubriek ‘Ter plekke’ aan de geïnterviewde wat afgebroken mag worden en steevast wordt een gebouw uit de jaren zeventig of tachtig genoemd. Bijvoorbeeld: het Centraal Station (extreem lelijk, een Oostblokgebouw); de Koninklijke Bibliotheek (een schoenendoos op pootjes); het laatste stuk van de Zwolsestraat (afgrijselijke bulten van trappenhuizen). Terecht? Hopelijk brengt de inventarisatie een positieve ommekeer teweeg.
Nieuw Waldeck is de ultieme jaren zeventig-wijk. Nergens komen de idealen van die tijd beter tot uitdrukking dan hier. Wie door de wijk loopt ontmoet een verbijsterende variatie aan woongebouwen, poortdoorgangen, straten, pleintjes, waterlopen en verborgen hoekjes. De wijk bestaat dan ook uit maar liefst 33 clusters met woningbouw, allemaal met een eigen verkaveling en bebouwing, ontworpen door verschillende architecten.
Foto: Dick Valentijn
Unieke stijlkenmerken uit turbulente tijd
Er zijn ruim duizend objecten, ensembles en structuren bekeken. Zij laten een architectuur zien met unieke stijlkenmerken en stedenbouwkundige structuren die de veranderende ontwerpopvattingen prachtig illustreren. Het was dan ook een turbulente tijd. Een tijd waarin men de in verval geraakte wijken van de stad rigoureus aanpakte. Grote delen van het centrum (het Spuikwartier), de Schilderswijk (de grootste stadsvernieuwingswijk van Nederland), Loosduinen en Scheveningen gingen op de schop. Ze werden vernieuwd naar de op dat moment heersende opvattingen. In voormalig tuindersgebied werden ook een paar nieuwe wijken gebouwd: Nieuw Waldeck, Houtwijk en Kraayenstein. Zij dragen het onmiskenbare stempel van Post 65.
Het was moeilijk kiezen uit de veelal hoogwaardige architectuurontwerpen en structuren. Uiteindelijk zijn er honderd representatieve objecten en vier structuren geselecteerd die een goede eerste indruk geven van wat in deze periode tot stand is gekomen. Zij zijn gepresenteerd in een rijk geïllustreerde brochure (verkrijgbaar bij de Haagse bibliotheken en op aanvraag bij de afdeling Monumentenzorg & Welstand, monumentenzorg@denhaag.nl).
Dit is een zeldzaam voorbeeld van een woonhuis dat in de vorm van een paviljoen is gebouwd. Iedere kamer heeft een eigen dak gekregen, een ‘hoedje’. De speelse opzet en het schakelen met kleinere volumes is typisch jaren zeventig.
Foto: Teo Krijgsman
‘Schuin en bruin’ versus ‘strak en grijswit’
Alles lijkt op elkaar, hoor je vaak, maar niets is minder waar. De gebouwen uit de jaren zeventig zijn verrassend anders dan die uit de jaren tachtig. ‘Schuin en bruin’ versus ‘strak en grijswit’ vat de verschillen treffend samen. Lag het accent in de jaren zeventig op kleinschaligheid en variatie, in de crisisjaren tachtig moest het maar eens uit zijn met ‘al die toeters en bellen’ in de woningbouw. Het was soberheid troef. Daar pasten de veelal grijswitte gevels prima bij.
Wie door de brochure bladert zal aangenaam verrast zijn door de grote diversiteit. Er zitten topstukken tussen die iedereen wel kent, zoals het experimentele woonproject Couperusduin, het stadsvernieuwingsproject Katerstraat, beide van Atelier Pro (Hans van Beek) en het voormalige ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid van Herman Hertzberger. Maar er zijn ook verborgen pareltjes bij zoals de woning met ‘hoedjes’ aan de Katwijkselaan 59 en een kantoor met uiterst markante gevels aan de Bezuidenhoutseweg 50.
Hoewel relatief bescheiden van omvang, vormt dit kantoor een opvallende verschijning tussen de meer neutrale blokken aan de Bezuidenhoutseweg. Dat komt door de afgewogen compositie van de gevels, waarin donkere ramen tussen hoog oprijzende witte betonplaten zijn gevat. De architectuur is een vroeg voorbeeld van de combinatie van glas en gevelplaten die in de jaren tachtig gebruikelijk werd.
Foto: Dick Valentijn
Kwetsbaar
Dit relatief jonge erfgoed is kwetsbaar, omdat de omloopsnelheid hoog is. Mede door de lage waardering wordt gemakkelijk overgegaan tot sloop (woongebouw De Zwarte Madonna) of worden gebouwen onherkenbaar ‘gerestyled’ (winkelcentrum Babylon). De inventarisatie is ook bedoeld als een eerste stap op weg naar meer erkenning en een zorgvuldige omgang met deze ‘jonge’ architectuur. De selectie van foto’s uit de brochure waarbij vooral gekozen is voor de minder bekende voorbeelden, spreken wat dat betreft een duidelijk taal.
Veel van wat de architectuur van de jaren zeventig kenmerkt, is terug te vinden in dit wooncomplex. Het grote gebouw is ‘klein’ gemaakt door het op te delen in verschillende volumes van verschillende hoogtes. Witbetonnen elementen, schuine daken, verspringende vensterpartijen en uitkragende balkons zorgen voor de gewenste variatie.
Foto: Dick Valentijn
Het leek er even op of dit prachtige icoon van jaren zeventig-architectuur zou worden gesloopt maar gelukkig krijgt deze garage een tweede kans. Het bescheiden geveltje verbergt een forse garage en is met zijn schuine lijnen en witte banden onmiskenbaar een kind van zijn tijd.
Foto: Dick Valentijn
De grijswitte betonsteen, de helderblauwe raamkozijnen en de hekjes met draadraster in de vrolijke kleuren groen, roze, blauw en geel zijn helemaal jaren tachtig. Mooie details zijn de afgeschuinde ramen waar ronde betonnen kolommen voor zijn gezet.
Foto: Dick Valentijn
Veel gebouwen uit de Post 65 periode vallen op door allerlei ingenieuze hoekoplossingen. Zo is bij dit woongebouw de hoek mooi opengewerkt door ruimte te laten tussen de twee eindkolommen.
Foto: Dick Valentijn
De honderden kleine kolommen zorgen voor een fascinerend gevelbeeld van dit in structuralistische stijl ontworpen kantoorgebouw. Door de grillige vorm heeft het in de volksmond de bijnaam ‘Apenrots’ gekregen, tevens als verwijzing naar de naam van de architect.
Foto: Dick Valentijn
Wat een goed initiatief van de Gemeente
Het is heel fijn om dit ontwerp van mijn vader in deze publicatie te zien. Ik heb het altijd zijn mooiste nieuwbouwwerk gevonden
Lelijk? Ik vind van niet. Ik vind pas de ministeries die op de plek van de Zwarte Madonna zijn gekomen lelijk, zo eng afstandelijk komen ze me over. Verder de overkant van die ministeries kunnen me ook niet echt bekoren.