Tekst: Tim de Boer. Illustraties: Architectenbureau Herman Hertzberger (AHH).
De biedingen zijn binnen. Het Rijksvastgoedbedrijf is akkoord met het bod van 23 miljoen euro op het gebouw dat eerder het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid huisvestte. In een ingewikkelde tender – met 5 jaar verplicht statushouders opvangen- is het bod van Litoro als beste uit de bus gekomen. Enig minpuntje? Het gebouw wordt gesloopt. Litoro wil er twee woontorens en laagbouw neerzetten (link) om het geboden geld terug te verdienen.
Sloop van het gebouw is om meerdere redenen slecht nieuws. Ten eerste is het een geval van extreme kapitaalvernietiging. Het gebouw is pas 26 jaar oud. De laatste grote verbouwing is slechts 10 jaar geleden. Dit wordt nog eens verergerd door de eis van de gemeente Den Haag zelf. De nieuwe eigenaar moet vijf jaar statushouders opvangen. Voor de benodigde verbouwing is het aanvragen van subsidie bij het Rijk mogelijk (link). Het is best wel een beetje gek dat er eerst geld in het gebouw gepompt wordt om het even later te slopen.
Ten tweede gaat met sloop een uniek gebouw verloren. Het gebouw is het structuralistische hoogtepunt in het oeuvre van Hertzberger. Volgens kenners nog beter doordacht dan zijn ontwerp voor het kantoor van Centraal Beheer ( Apeldoorn).
Afbeelding uit studie hergebruik door AHH
Verguisd bij oplevering maar hergebruik biedt nieuwe kansen
Het klopt dat het gebouw bij oplevering verguisd werd door haar gebruikers – de ambtenaren. Zij vonden de structuralistische opzet maar niets. Liever hadden zij allemaal eigen kantoortjes om zich in terug te trekken (De ironie wil dat inmiddels alle ambtenaren volgens de flexwerk-principes aan de slag zijn in het nieuwe ministerie). Het klopt dat de plint gesloten is en er geen verbinding is met het maaiveld. De opdrachtgever – Het Rijk – eiste namelijk dat er slechts één ingang mocht zijn. De monofunctionele invulling als ministerie heeft het ontwerp zodoende geen goed gedaan.
Het afstoten van het gebouw door het Rijk biedt juist een uitgelezen mogelijkheid om het verwaterde ontwerp van Hertzberger, aangepast onder druk van de eisen van de opdrachtgever en de gebruikers, te verbeteren. Meerdere studies, uitgevoerd door o.a. het bureau van Hertzberger zelf, tonen dat ook aan (link). Dit zal niet altijd eenvoudig zijn, maar de opzet van het ontwerp maakt gefaseerde verbouw en verhuur in kleinere eenheden goed mogelijk en geeft voldoende mogelijkheden het gebouw te openen naar de omgeving toe.
Ook het Rijksvastgoedbedrijf zelf gelooft in die aanpak. In de aanloop naar de verkoop maakte zij al € 200.000 vrij om iets aan de gesloten plint te doen. Maar blijkbaar telt uiteindelijk voor het Rijksvastgoedbedrijf alleen de opbrengst onder de streep. De culturele waarde van het gebouw – inmiddels door verschillende partijen onder de aandacht gebracht- is niet van belang.
Afbeelding uit studie hergebruik door AHH
Wat doet de gemeente?
Het bod van Litoro maakt duidelijk dat de ‘oude’ tabula rasa projectontwikkeling weer terug is (of nooit weg geweest). Het is echter allerminst een gelopen race. De verkoop aan Litoro – een onbekende partij zonder ‘track record’ in projectontwikkeling- vindt plaats met een groot voorbehoud. De gemeente moet akkoord met de plannen. Een artikel uit het AD (link) wijst erop dat de gemeente vooralsnog dwars ligt. Dat zou niet gek zijn.
De gemeente Den Haag noemt in de visie voor de herontwikkeling namelijk nooit complete sloop en nieuwbouw als mogelijkheid. Deze mogelijkheid komt ook voor tenminste één andere bieder als verrassing. Innoldvest stelt naar de rechter te stappen omdat volgens haar sloop niet in het biedboek is genoemd (link). Het biedboek van het Rijksvastgoedbedrijf is helaas niet meer in te zien. Ook biedt het planologische kader slechts beperkt ruimte voor de genoemde woontorens. De huidige afmetingen en hoogtes ( van 20 tot 30 meter hoog) gelden als leidend.
Uit de visie van de gemeente komt naar voren dat zij graag hergebruik wil. De gemeente heeft echter nooit zelf het pand willen kopen om dit te faciliteren. Misschien was dit ingegeven door het debacle met de aan- en verkoop van de twee ministeries in het Wijnhavenkwartier. De gemeente zit echter nu wel met het probleem. Want wat weegt zwaarder? Een goede verstandhouding met het Rijksvastgoedbedrijf – een grote speler in Den Haag-? Of het behoud van een uniek ontwerp en het vasthouden aan de eigen ideeën over duurzame stadsontwikkeling?
Het recente artikel in het AD geeft alvast een beetje inzicht hoe het spel achter gesloten deuren gespeeld wordt. Het Rijksvastgoedbedrijf dreigt met lange vertraging omdat volgens haar er geen andere toereikende biedingen zijn ontvangen en de hele procedure dus over moet. Daarmee zadelt ze de wethouder met een probleem op. Want waar moeten de 350 statushouders dan naartoe?
Sloop is het omgekeerde van duurzaam! Sloop is een allerlaatste redmiddel voor een lelijk of onaanpasbaar gebouw. Dit ministerie zit rationeel en flexibel in elkaar en is van een bijzondere schoonheid. Het is zeker nog 100 jaar te vroeg om aan sloop te denken. Het is één van de gezichten van Den Haag en hoort daarom eerder op een monumentenlijst!
Prof. Willem Bruijn, Baumschlager Eberle Austria
Veertien jaar geleden pleitte ik in NRC Handelsblad voor behoud van Hertzbergers muziekcentrum Vredenburg. Vul voor Vredenburg: SoZaWe in en voor Utrecht: Den Haag.
Redt Vredenburg van sloop
In de jaren zeventig leerde ik als student bouwkunde het Delftse stationsgebouw uit 1885 goed kennen. Toen was het in de restauratiewereld gebruikelijk om monumentale gevels af en toe flink schoon te maken, zo ook hier. Nadat de nieuwe `rose restauratiekleur’ tevoorschijn was gekomen, schreef architect Herbert de Roy van Zuidewijn een woedend artikel met als kop `Ook gebouwen komen in de hemel’. Er zou volgens hem een hemel voor gesloopte gebouwen bestaan. En het Delftse station stond er nu met één been in: het patina van de buitenzijde was al ten hemel gevaren.
De huidige grote omloopsnelheid van het architectonische beeld maakt dat voor waardevolle gebouwen de slopershamer sneller dreigt. Gelukkig lukte het in een aantal gevallen ze op het nippertje op aarde te behouden.
Ik liep in Delft college bij architect Herman Hertzberger, die toen aan zijn ontwerp voor het Muziekcentrum Vredenburg in Utrecht werkte. We kennen allemaal het verbluffende resultaat: een uniek théâtre en ronde. Voor iedereen goed zicht, een prachtige akoestiek en een warme, vaste plek in het Nederlandse muziekleven. Het NOB bouwde er onlangs zelfs een opnamestudio wegens de bijzondere akoestische kwaliteit en Muziekkrant Oor verkoos het Muziekcentrum meermaals als beste poppodium van Nederland. Het is ook ingebed in het dagelijkse koopcentrum van Utrecht. Hertzbergers filosofie al winkelend even binnen lopen en ontspannen van muziek genieten werkt nog steeds.
Leefbaar Utrecht heeft de onzalige gedachte opgevat om de bevolking in een referendum te laten meebeslissen over nieuwe centrumplannen. Uit een serie globale studies worden er op 15 mei twee aan de burgers voorgelegd: `Visie 1′ en `Visie A’. Beide zijn economisch haalbaar en worden gesteund door investeerders. Visie A gaat uit van voorzichtige en gespreide aanpassing en vergt van de gemeente ongeveer 90 miljoen euro. Visie 1 behelst een nieuw theater buiten het centrum en bevat extra winkel- en kantoorruimte waarvoor het Muziekcentrum Vredenburg moet wijken. Dit plan levert Utrecht 15 miljoen euro op. Je weet zo welke keuze veel Hollandse kiezers met de hand op de gemeentelijke portemonnee zullen maken.
De plannen zijn mager gedocumenteerd en er is geen enkel beeld van hoe het er uit gaat zien. Een groep weldenkende Utrechters wijst ze daarom beide af en adviseert om straks `blanco’ te stemmen. Maar dat is gevaarlijk, want speelt juist de keuze voor het sloopplan in de kaart.
Vredenburg heeft een grote nationale betekenis, er mág niet in een lokaal referendum over eventuele sloop worden beslist. De Nederlandse cultuurwereld moet B en W van Utrecht ertoe bewegen af te zien van dit referendum en wat rest van de 12 miljoen euro die het kost te reserveren voor de renovatie van het Muziekcentrum.
Uit NRC Handelsblad van 4 mei 2002
Kees van der Hoeven is architect en (was toen) voorzitter van de Bond van Nederlandse Architecten
Het argument van culturele waarde vind ik heel beknellend: zowel SoZa als BuZa hebben een fors ruimtebeslag in de stad op een prominente plaats, maar het zijn buitengewoon gesloten dode reuzencellen in het stedelijk weefsel. Culturele waarde is een veel te groot woord, alleen onze beroepsgroep vindt de gebouwen interessant, de bijdrage aan de rest vd maatschappij of het openbare domein is nihil.
Het argument van kapitaalvernietiging is weinig rationeel: het is immers duidelijk dat nieuwbouw meer financiële waarde creëert. Er zijn genoeg technieken ontwikkeld om duurzaam te slopen en de nieuwe gebouwen zullen ook veel duurzamer zijn dan de huidige.
De realiteit is dat de overheid ruimtelijk/economisch steeds minder bijdraagt aan de stad. Den Haag moet zich daarom opnieuw uitvinden en A-locaties zoals SoZaWe of BuZa zijn daar ideaal voor. Het knuffelen van obsolete kolossen en het koesteren van incourante kantoormeters draagt daar weinig aan bij.
Wie in het verleden leeft, heeft geen toekomst.
“Wie het verleden vergeet is gedoemd het te herhalen”
George Sayantana
Helaas is het Rijks vastgoedbedrijf heel veel vergeten en zijn het procesmanagers geworden.
De benadering van deze verkoop leidt uit eindelijk tot een minimum bod van euro 300/m2 en een nog opportunistischer plan waardoor de waarde van de unieke locatie (infrastructuur) waar de hele randstad in 30 minuten tot 45 minuten bereikbaar is.
Blok schermde met veel interesse en haalt uit eindelijk een banale prijs uit de markt. Edoch men heeft aan alle processen en procedures voldaan.
Er wordt vergeten dat een locatie pas waarde krijgt als men een goede bestemming bepaald heeft.
De gemeente wil alles maar is nergens duidelijk over waardoor de staat en de gemeente nu met de brokken zitten
David Struik heeft helemaal gelijk. Buitenlandse Zaken en Sociale Zaken zijn allebei betonnen monsters die zich volledig van de stad afkeren.
Architecten die dit soort panden blijven roemen, begrijpen helemaal niet dat een stad leven nodig heeft.
We zitten helaas al opgescheept met het gruwelijke Centraal Station.
Breek dan tenminste deze 2 gedrochten af en zet er iets moois neer! Gebouwen die zich openen naar de omgeving.
Zal Den Haag alleen maar ten goede komen!