ICC: internationale strafprocessen in de Haagse duinen

Tekst: Marcel Teunissen. Foto’s: Anita Lankhuijzen

Het Internationaal Strafhof of International Criminal Court (ICC) is onlangs verhuisd naar het nieuwe onderkomen aan de Oude Waalsdorperweg. Het ICC wil geen hof houden in een zwaarbewaakte bunker. De nieuwbouw moet uitdragen dat het ICC open staat voor iedereen die recht zoekt en dat het transparant is over de zaken die dat recht behandelen. De open vormgeving moet daaraan bijdragen. De benodigde beveiliging is er wel, maar wordt volledig aan het oog onttrokken.

ambitieus programma

Jarenlang was als gerechtsgebouw gebruik gemaakt van ‘de Haagse Arc’, ook bekend als ‘het koffiezetapparaat’, aan de rand van de Binckhorst. Dit (verbouwde) bedrijfsverhuurkantoor waarvan de Rijksgebouwendienst 50.000 vierkante meter voor het Strafhof huurde, werd aan het begin van de jaren negentig voor KPN ontworpen door Fred Temme van T+T Design.

De nieuwbouwoperatie is voortvarend aangepakt. Het  ICC telt momenteel ruim 400 medewerkers. De 56.000 vierkante meter nieuwbouw biedt ruimte aan maar liefst 1200 werknemers. En dat alles terwijl de fundamenten van het Strafhof de laatste maanden haarscheurtjes vertoonden. Het ambitieuze programma voor de nieuwbouw zou de internationale betekenis van de organisatie moeten weerspiegelen, maar het CV van het Strafhof is allerminst indrukwekkend. In het dertienjarig bestaan zijn maar 23 zaken behandeld, waarbij het in één geval tot een rechtskrachtige veroordeling kwam. Verschillende strafzaken mislukten, zoals niet lang geleden die tegen de president van Kenia en de president van Soedan.

agressie

Er speelt nog een andere kwestie. Omdat het begrip agressie in het Verdrag van Rome – waarin de bevoegdheden van het Strafhof zijn vastgelegd – nogal vaag werd omschreven, is het sterk de vraag of agressie als vierde misdrijf aan de portefeuille zal worden toegevoegd. De deelnemende landen beslissen in 2017 of de in 2010 voorgestelde ‘agressiebepaling’ in werking zal treden. Veel (Nederlandse) politici zijn bevreesd dat ook landen die nu IS bombarderen voor ‘agressie’ vervolgd kunnen worden.

Het ICC is in 2002 opgericht als permanent hof voor het vervolgen van personen die verdacht worden van genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden, zoals gesteld wordt daaraan in 2017 mogelijk ‘agressie’ toegevoegd. In de loop der tijd hebben zich ongeveer 120 landen bij het Strafhof aangesloten, maar nog niet supermachten als de VS, China en Rusland die mogelijk voor het hof gedaagd zouden kunnen worden.

Voor de nieuwbouw in de duinen heeft de Staat der Nederlanden flink in de buidel getast. Het was wellicht verstandig geweest om voor de permanente huisvesting gebruik te maken van de leegstand van kantoren in Den Haag. Hierbij valt onder meer te denken aan het Verhulstplein, dat bovendien een stuk dichter bij de Internationale Zone ligt dan het terrein van de Alexanderkazerne. Het detentiecentrum in Scheveningen ligt wel dichtbij de huidige locatie.

transparant en abstract

In 2008 deden 171 architecten uit alle delen van de wereld mee aan de prijsvraag. Na een eerste selectie bleven negentien ontwerpen over, waaronder die van OMA en David Chipperfield. Nederland was opvallend sterk vertegenwoordigd. De selectie was anoniem om iedereen dezelfde kansen te geven. Niemand van de jury, waarin onder andere toenmalig Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol zitting had, wist welk ontwerp bij welke architect hoorde. In een tweede selectie bleven drie ontwerpen over. In 2009 werd bekend dat het Deense architectenbureau schmidt hammer lassen architects de ontwerpprijsvraag had gewonnen. Zij werkten in een team met de Deense landschapsarchitecten van SLA, Royal Haskoning Nederland en Esbensen als raadgevend ingenieurs en Bosch & Fjord voor het interieur en de kunsttoepassingen.

Het ontwerp werd geselecteerd vanwege het vermeende ‘begrip van het concept van transparantie en de vertaling van democratische waarden in de architectuur van een internationale instelling die is onderworpen aan de strengst denkbare veiligheidseisen’. De aftrap voor de bouw van het in 2010 voltooide definitieve, en gewijzigde ontwerp door het consortium Courtys (een combinatie van Visser & Smit Bouw en Boele & van Eesteren) vond plaats op 16 april 2013.

inpassing in de duinen

Naast de 1.200 werkplekken bestaat de nieuwbouw van het ICC uit drie (gestapelde) rechtszalen, een conferentiecentrum, een bibliotheek over internationaal strafrecht, wachtruimten voor getuigen, een perscentrum en opslagruimten. In de openbare ruimte op de begane grond bevinden zich een tentoonstellingscentrum, publieke tribunes van de rechtszalen en een cafetaria. Op het terrein zijn een overdekte fietsenstalling en autoparkeerplaatsen voor staf en bezoekers gerealiseerd. Het casco bestaat uit een slanke, prefab betonconstructie die rust op een kelder van gietbouw. Dit casco is grotendeels bekleed met vierhoekige prefab gevelelementen in wit aluminium. Tijdens de bouw werd afgezien van een composietgevel.

Kenmerkend voor het ICC complex is het abstracte gehalte van de architectuur. Inbedding in het duinlandschap aan de rand van het beschermde natuurgebied Meyendel stond voorop. Het silhouet wordt gevormd door zes kantoortorens die op de begane grond en de eerste verdieping verbonden zijn. Het sedumdak van de eerste verdieping omsluit alle bouwvolumes. De hoogste toren is de Court Tower, waarvoor het gecultiveerde tuinlandschap – met bloemen en planten uit alle ICC-landen – vanaf de begane grond als groene bekleding van deze toren met een staalconstructie zijn doorgezet. Het groen moet er toe bijdragen dat degenen die een beroep doen op het strafhof zich welkom voelen. De gevels ogen nog wat kaal maar zullen na verloop van tijd helemaal groen worden.

In de Court Tower zijn onder meer de rechtszalen en het mediacentrum ondergebracht. De lagere kantoortorens zijn bekleed met onder verschillende hoeken geplaatste glaselementen, waardoor de gevel continu van kleur verandert. Deze bouwvolumes aan weerszijden van de 42 meter hoge Court Tower huisvesten het opsporingsapparaat, de gerechtelijke macht en de ambtelijke diensten. Natuurlijk licht treedt zoveel mogelijk binnen. Waar geen ramen zijn aangebracht, laat het plafond daglicht door, zoals in de zittingszalen. Onderzoek heeft uitgewezen dat verse buitenlucht helpt de rust te bewaren. Die komt het complex binnen via inlaattorens. Hierdoor heeft het ICC een prettig binnenklimaat.