Tekst: Leo Oorschot.
Normaal gesproken somt men bij smart cities de nieuwste gadgets op. Verbeeldt Siemens haar utopie en promoot men het smart grid als de grote oplossing. Echter, tijdens het ‘Actueel Den Haag Debat’ (ADHD) kwam een interessante tegenstelling bovendrijven. Die leidde tot wat ik maar de Wet van Hajer noem: smart city + lokale politieke keuzes = smart urbanism. Wat gebeurde er?
Het dilemma van smart
Smart city is de veelgeprezen oplossing, maar wat was het probleem? ICT verandert onze wereld in hoog tempo naar een netwerkmaatschappij. De gevolgen van internetshoppen (verdwijnende winkels) en Het Nieuwe Werken (minder kantoren) ziet iedereen. Wie heeft er nog geen smartphone? Een nieuw paradigma dient zich aan.
Twee debatanten kwamen tegenover elkaar te staan: Maarten Hajer (directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving) en Gerrit Jan van ’t Veen (Columby, platform voor dataprofessionals). De politicoloogbestuurder tegenover de open data specialist. Enerzijds heeft de ICT een onstuitbare eigen dynamiek, onnavolgbaar en ongrijpbaar voor menig bestuurder, aldus Van ’t Veen. Anderzijds laten ontwikkelingen volgens Hajer zien, dat ICT op een positieve manier voor steden kan worden ingezet.
“Gemeenten moeten de maatschappelijke vraag centraal stellen, pas dan kan men een keuze maken voor de juiste ICT-toepassingen. Smart city wordt op deze manier smart urbanism,” aldus Maarten Hajer. Gemeenten moeten veel verschillende keuzes maken. Van slimme meterkasten tot wat voor open data ze aanbieden en de nieuwe verhouding tussen burger en gemeente vormgeven met e-governance.
Garbage Can model
De stad is het belangrijkste kunstwerk van de mens, aldus Hajer. Maar ruimtelijke deskundigen van de stad, zoals planologen, stedenbouwers en architecten, worden overschaduwd door ICT-specialisten met tal van ideeën. De vraag is of dit in het belang is van steden. Het intellectueel perspectief dat wordt geboden aan gemeenten door science & technology is verleidelijk.
Er worden teveel oplossingen verkocht zonder dat het probleem helder is
Beeldvorming rond Smart City speelt een belangrijke rol. Wereldwijd zijn er op vliegvelden reclames met smart grid, windmolens etc., maar niemand koopt even een windmolen of een smart grid. Hoogtepunt is The Crystal in Londen, waarmee Siemens de toekomst verbeeldt. Geen enkele stad wil achterblijven, maar niemand kent de toekomst. Op het moment wacht er een geldstroom om te worden geïnvesteerd, aldus Hajer. Dat wordt een mondiaal economisch probleem. De rente is laag. Adviesbureaus die zoeken naar rendabele investeringen spelen daarop in. Plannen schieten willekeurig uit de grond, zoals UberPop.
Er worden teveel oplossingen verkocht zonder dat het probleem helder is. De oplossing is er al, maar welk probleem lost het op? Een Garbage Can besluitvormingsmodel. Den Haag moet zich daarom focussen op werkelijke problemen in de stad en deze met ICT oplossen.
Daarom smart urbanism in plaats van smart city. Zo worden weloverwogen keuzes gemaakt die passen bij de stad. Deze keuzes worden voorbereid door planologen en stedenbouwers. Het samenspel tussen ICT-bedrijven en mensen die ruimtelijk met de stad bezig zijn is belangrijk, aldus Hajer. Gemeenten moeten energie van investeerders en nieuwe technologie kanaliseren door de keuzes die ze maken. Dat is smart urbanism. Als er geen keuzes worden gemaakt door gemeenten veranderen steden ook door de negatieve effecten van ICT. Bijvoorbeeld UberPop, dat sociale dumping van arbeid tot gevolg heeft.
Open data = ontsluiting van gegevens
De meeste mensen hebben werkelijk geen idee wat ICT en data betekenen voor steden, aldus Van ’t Veen. Men spreekt zelfs van datastroom alsof het water betreft. Hij vraag zich af of alle andere beweringen kloppen, die men tegenwoordig rondstrooit over smart city.
De applicatie Columby is het Haagse distributieplatform om haar open data te publiceren. Alles wat zichtbaar is in de openbare ruimte, geografische data, statistieken over de bevolking en over toekomstige ontwikkelingen. Zo stimuleert Columby hergebruik van informatie en een transparante overheid.
Data is een grondstof en een goudmijn, maar als het niet wordt ontsloten dan kun je er niets mee
Voorheen was de gemeentelijke data slecht georganiseerd en ad hoc. Open data is niet alleen vrij beschikbaar, maar vooral door machines vrij uitwisselbaar en te combineren. Het concept open data is een logische stap na open informatie, zoals bijvoorbeeld op Wikipedia wordt gepresenteerd. De informatiehoeveelheid is enorm en onoverzichtelijk, deze informatie moet toegankelijk worden gemaakt volgens Columby. De vele complexe processen in de stad leveren heel veel informatie. Data is een grondstof en een goudmijn, maar als het niet wordt ontsloten dan kun je er niets mee. Dat kan via een app op de smartphone of tablet. ICT – en de daarmee gepaarde data – is de grootste verandering in ons leven, aldus Van ’t Veen.
Open data = politiek
Data is politiek, concludeert Hajer. Hij vraagt zich af of open data werkelijk transparantie voor burgers betekent. Data is gebaseerd op vooronderstellingen en impliciete normen en waarden. Data is niet waardevrij, moet in een context worden geplaatst en verhelderd. Het gaat niet om een neutrale grondstof. De vraagstelling die voorafging aan de data is belangrijk. Transparantie is iets heel anders dan openheid van data. Bij het Planbureau voor de Leefomgeving werkt men tegenwoordig met modellen om data zo in een begrijpelijke context te plaatsen. Net zoals dat bij Wikipedia gebeurt, wordt de data bewerkt. Met open data verliezen mensen zich vaak in details zonder de hoofdlijn nog te zien, aldus Hajer. TomTom is een mooi voorbeeld, die geeft alleen maar fragmenten data en zegt dat je links of rechts moet gaan. Je hebt niet de wisselwerking tussen het overzicht van de hele kaart en het detail op die kaart. Open data kan zo heel manipulatief zijn, daarom geeft het PBL haar data niet vrij.
Wat doet de gemeente Den Haag?
Wat heeft de stad Den Haag aan het debat over smart en deze inzichten? Smart is hot in Den Haag, betogen beleidsambtenaren Stephan Bekx en Karim Adarghal. Adarghal vertelt dat Den Haag bezig is om het metabolisme van de stad beter in beeld en onder controle te krijgen. Uiteraard is er aandacht voor de grote opgaven om de stad klimaatbestendig te maken, benadrukt Bekx, zoals de energietransitie en het handig gebruik maken van geothermie.
Den Haag moet vooral de stedelijke economie versterken met ICT. Daarbij moet de stad zich sterker maken waarin ze al sterk is. Vooral Vrede en Recht biedt perspectief. Den Haag moet werken aan haar profiel van de Security Delta en verbreden met Cybersecurity. Hierin ligt een grote economische potentie voor de stad, aldus Bekx. Van een sterke economie heeft op termijn iedereen profijt.
woningen verduurzamen naar een gunstig energielabel is de meest smart aanpak die men kan bedenken
Verder is de rol van de gemeente vooral faciliterend, aldus Bekx en Adarghal. Er is geen top-down aanpak van de gemeente, maar samen met stakeholders in de stad moet er vorm worden gegeven aan smart urbanism. Met ICT kunnen veel stedelijke processen efficiënter en integraal worden aangepakt. Daarom is er niet zoiets als ‘beleid’ of ‘oplossing’, maar een roadmap. Een strategie die zich over jaren uitstrekt, waarbij de positieve effecten van ICT productief worden gemaakt voor de burgers. Bijvoorbeeld Klaas Wilting met zijn nieuwe app. Burgers kunnen in het Bezuidenhout allerlei misstanden melden, zoals scheef liggende tegels of inbrekers op het dak. Den Haag schoon, heel en veilig.
Cybersecurity + Corporatiewoningen energielabel B
De beste innovaties sluiten volgens Hajer altijd goed aan bij wat de stad al goed kan of wat er is. Het benutten van het thema Vrede en Recht is zeer kansrijk. Verder is specifiek voor Den Haag dat corporaties veel bezit hebben in de stad. Deze woningen verduurzamen naar een gunstig energielabel is de meest smart aanpak die men kan bedenken. Behalve de klimaatdoelstellingen halen, help je ook de mensen aan de onderkant van de samenleving aan een beter besteedbaar inkomen. Met deze aanpak wordt ook de maakindustrie flink gestimuleerd, een prachtig lokaal banenplan. Smart urbanism!
ADHD XIX The Hague: van Smart City tot Smart Urbanism (Dinsdag 9 december 2014, 20h, Het Nutshuis, Den Haag). Maarten Hajer: directeur Planbureau voor de Leefomgeving, hoogleraar Bestuur & Beleid Universiteit van Amsterdam, medeauteur boek Smart about Cities (2014). Rogier van den Berg: architect, Smart City Studio, projectleider UN-habitat. Jan Jongert: architect, Superuse Studios, Binckhorst. Gerrit Jan van ’t Veen: Dutch Coast, Columby, platform voor dataprofessionals en betrokken bij open data projecten van Den Haag. Karim Adarghal en Stephan Bekx beleidsadviseurs gemeente Den Haag, smartcity@denhaag.nl Moderator Ruben Maes. Actueel Den Haag Debat (ADHD) vindt vier keer per jaar plaats en wordt georganiseerd door het Haags Architectuur Café (HaAC), Stroom Den Haag, Het Nutshuis en BNA kring Haaglanden.
Recente reacties